Podróżowanie bez ograniczeń? Możliwości i wyzwania wirtualnej rzeczywistości w turystyce osób z niepełnosprawnościami

Maciej Śledź; Adrianna Kaim

doi:10.58683/sp.2054

Data publikacji : 2025-04-30

Tom 47 Nr 1 (2025)

Podróżowanie bez ograniczeń? Możliwości i wyzwania wirtualnej rzeczywistości w turystyce osób z niepełnosprawnościami

Maciej Śledź

https://orcid.org/0000-0002-5666-7467

Adrianna Kaim

https://orcid.org/0009-0009-6877-4815

DOI: https://doi.org/10.58683/sp.2054

Abstrakt

Celem artykułu jest ocena użyteczności technologii wirtualnej rzeczywistości (VR) jako alternatywy dla tradycyjnej turystyki dla osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza tych, które nie mogą podróżować fizycznie. Wykorzystując teorię przestrzeni wirtualnej Michaela Heima, przeanalizowano funkcjonalność i mechanizmy czterech aplikacji VR. Pod uwagę wzięto stopień immersji, interakcji i teleobecności. Stwierdzono, że choć analizowane aplikacje VR pozwalają na realistyczne zwiedzanie i mają wartość edukacyjną, ich użyteczność ograniczają wysokie koszty sprzętu, konieczność interakcji fizycznej oraz niewielka liczba lokalizacji dostępnych w aplikacjach narracyjnych. Technologia VR jawi się jako obiecująca forma turystyki dostępnej, lecz wymaga dalszego rozwoju, szczególnie poprawy elastyczności interfejsów i możliwości sprzętowych, aby lepiej służyć osobom o różnych potrzebach i stopniach niepełnosprawności.

Słowa kluczowe:

wirtualna rzeczywistość, turystyka osób z niepełnosprawnościami, immersja, technologie asystujące

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

manuscript

Zasady cytowania

Śledź, M., & Kaim, A. (2025). Podróżowanie bez ograniczeń? Możliwości i wyzwania wirtualnej rzeczywistości w turystyce osób z niepełnosprawnościami. Studia Periegetica, 47(1), 2054. https://doi.org/10.58683/sp.2054

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Americans with Disabilities Act of 1990, 42 U.S.C. § 12101 et seq. (1990). https://www.ada.gov/law-and-regs/ada/

Babbie, E. (2004). Badania społeczne w praktyce. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Berman, D.S., & Davis-Berman, J. (1995). Adventure as psychotherapy: A mental health perspective. Journal of Leisurability, 22(2), 21–28.

Biocca, F., & Lanier, J. (1992). An insider’s view of the future of virtual reality. Journal of Communication, 42(4), 150–172. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1992.tb00816.x

Bowman, D.A., Kruijff, E., LaViola, J.J., & Poupyrev, I. (2005). 3D user interfaces: Theory and practice. Addison-Wesley.

Burnett, J.J., & Baker, H.B. (2001). Assessing the travel-related behaviors of the mobility-disabled consumer. Journal of Travel Research, 40(1), 4–11. https://doi.org/10.1177/004728750104000102

Carruba, M.C., Calcagno, A., & Covarrubias, M. (2023). Google Earth in VR, for Students with Special

Needs. W: International Conference on Extended Reality (s. 3–14). Springer Nature Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-031-43404-4_1

Caserman, P., Garcia-Agundez, A., Gámez Zerban, A., & Göbel, S. (2021). Cybersickness in current-generation virtual reality head-mounted displays: systematic review and outlook. Virtual Reality, 25(4), 1153–1170. https://doi.org/10.1007/s10055-021-00513-6

Ciliberti, E.C., Fiore, M., & Mongiello, M. (2023). Development of a metaverse platform for tourism promotion in apulia. W: 2023 IEEE International Conference on Metaverse Computing,

Networking and Applications (MetaCom) (s. 680–681). IEEE. https://doi.org/10.1109/MetaCom57706.2023.00123

Creed, C., Al-Kalbani, M., Theil, A., Sarcar, S., & Williams, I. (2023). Inclusive Augmented and Virtual Reality: A Research Agenda. International Journal of Human–Computer Interaction, 40(20), 6200–6219. https://doi.org/10.1080/10447318.2023.2247614

Csíkszentmihályi, M. (1996). Przepływ: psychologia optymalnego doświadczenia: jak poprawić jakość życia. Wydawnictwo Studio Emka.

Dovey, J., & Kennedy, H.W. (2006). Game cultures: Computer games as new media. McGraw-Hill Education (UK).

Elmqaddem, N. (2019). Augmented reality and virtual reality in education. Myth or reality? International Journal of Emerging Technologies in Learning, 14(3). https://doi.org/10.3991/ijet.v14i03.9289

Ermi, L., & Mäyrä, F. (2005). Fundamental components of the gameplay experience: Analysing immersion. W: Proceedings of DiGRA 2005 Conference: Changing Views: Worlds in Play.

Gold, J., & Ciorciari, J. (2020). A review on the role of the neuroscience of flow states in the modern world. Behavioral Sciences, 10(9), 137. https://doi.org/10.3390/bs10090137

Gursoy, D., Malodia, S., & Dhir, A. (2022). The metaverse in the hospitality and tourism industry: An overview of current trends and future research directions. Journal of Hospitality Marketing & Management, 31(5), 527–534. https://doi.org/10.1080/19368623.2022.2072504

Guttentag, D.A. (2010). Virtual reality: Applications and implications for tourism. Tourism Management, 31(5), 637–651. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2009.07.003

Heim, M. (1993a). The essence of VR. Idealistic Studies, 23(1), 49–62. https://doi.org/10.5840/idstudies19932312

Heim, M. (1993b). The metaphysics of virtual reality. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195092585.003.0009

Heim, M. (2001). The feng shui of virtual reality. Crossings: eJournal of Art and Technology, 1(1).

Hung, P.K., Liang, R.H., Ma, S.Y., & Kong, B.W. (2022). Exploring the Experience of Traveling to Familiar Places in VR: An Empirical Study Using Google Earth VR. International Journal of Human–Computer Interaction, 40(2), 255–277. https://doi.org/10.1080/10447318.2022.2114141

Hunt, J. (2001). A revolutionary group with a revolutionary message. Greater Manchester of Disabled People’s Magazine “Coalition”, 22–30.

Jędrejek, T. (2024). Doświadczenie wirtualne w kontekście sporu wirtualnych realistów i fikcjonalistów. Kultura i Wartości, 37, 83–110. http://dx.doi.org/10.17951/kw.2024.37.83-110

Jumani, A.K., Siddique, W.A., Laghari, A.A., Abro, A., & Khan, A.A. (2022). Virtual reality and augmented reality for education. W: R. Tiwari, N. Duhan, M. Mittal, A. Anand, & M. Attique Khan (red.), Multimedia computing systems and virtual reality (s. 189–210). CRC Press. https://doi.org/10.1201/9781003196686

Kaganek, K. (2007). Studia nad aktywnością turystyczną osób niepełnosprawnych — przegląd wybranych koncepcji zagranicznych. Folia Turistica, 18, 143–155.

Kinateder, M., Ronchi, E., Nilsson, D., Kobes, M., Müller, M., Pauli, P., & Mühlberger, A. (2014). Virtual reality for fire evacuation research. W: 2014 Federated Conference on Computer Science and Information Systems (s. 313–321). IEEE. https://doi.org/10.13140/2.1.3380.9284

Korinth, B. (2020). Wirtualna rzeczywistość w kontekście turystyki — wybrane aspekty teoretyczne i współczesna przestrzeń turystyczna. Zeszyty Naukowe WSTiE, 16(2/2019), 60–71.

Kruk, M.A., Kwiatkowski, C., & Hawlena, J. (2015). Ograniczenia i perspektywy rozwoju turystyki osób niepełnosprawnych. Instytut Naukowo-Wydawniczy „Spatium”.

Madigan, J. (2015). Getting Gamers. Rowman & Littlefield Publishers.

McHugh, M.L. (2012). Interrater reliability: The kappa statistic. Biochemia Medica, 22(3), 276–282. https://doi.org/10.11613/BM.2012.031

Merchant, Z., Goetz, E.T., Cifuentes, L., Keeney-Kennicutt, W., & Davis, T.J. (2014). Effectiveness of virtual reality-based instruction on students’ learning outcomes in K-12 and higher education: A meta-analysis. Computers & Education, 70, 29–40. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2013.07.033

Moniuszko, K.J., & Szymczyk, T. (2021). Analiza immersji podczas rozgrywki w wirtualnej rzeczywistości oraz na komputerze stacjonarnym. Journal of Computer Sciences Institute, 20. https://doi.org/10.35784/jcsi.2678

Ottiger, B., Van Wegen, E., Keller, K., Nef, T., Nyffeler, T., Kwakkel, G., & Vanbellingen, T. (2021). Getting into a “Flow” state: a systematic review of flow experience in neurological diseases. Journal of Neuroengineering and Rehabilitation, 18, 1–21. https://doi.org/10.1186/s12984-021-00864-w

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). (2024). Raport końcowy: Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami w Polsce 2024. https://www.pfron.org.pl/fileadmin/Badania_i_analizy/2024/2024-08-07_Raport_koncowy/Raport_koncowy_Badanie_potrzeb_ON_w_Polsce_2024.pdf

Petrowicz, M. (2015). Zasady przeciw immersji: zaangażowanie w narrację i zaangażowanie w system formalny gry. Replay, 1(2). https://doi.org/10.18778/2391-8551.02.03

Pilarczyk, M. (2018). Szanse i zagrożenia stosowania wirtualnej rzeczywistości w turystyce. W: P. Gryszel (red.), Spojrzenie na współczesną turystykę (s. 19–29). Wydawnictwo AD REM.

Polechoński, J., & Tomik, R. (2019). Czy „Turystyka” w zanurzeniowej wirtualnej przestrzeni może zastąpić realne podróżowanie? Folia Turistica, 52, 11–30.

Postawa, A. (2018). Rzeczywistość rozszerzona w nauczaniu i uczeniu się. W: J. Kędzior, B. Krawiec, M. Biedroń, & A. Mitręga (red.), Komunikacja a zmiana społeczna (s. 109–122). Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.

Prajzner, K. (2009). Tekst jako świat i gra: modele narracyjności w kulturze współczesnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Shakespeare, T. (2006). The Social Model of Disability. W: L.J. Davis (red.), The Disability Studies Reader (s. 197–204). Routledge.

Shikhri, R., Poretski, L., & Lanir, J. (2023). Analyzing behavior and user experience in online museum virtual tours. arXiv, arXiv:2310.11176. https://doi.org/10.48550/arXiv.2310.11176

Sisini, F. (2023). Virtualization of Classical Reality: Limits and Possibilities in Physical Simulation. arXiv, arXiv:2306.07955. https://doi.org/10.48550/arXiv.2306.07955

Siwak, W. (2016). Matrix i pół-Matrix czyli rzeczywistość wirtualna i rzeczywistość rozszerzona jako wyzwania dla tożsamości, kultury, sztuki. Rocznik Naukowy Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy. Transdyscyplinarne Studia o Kulturze (i) Edukacji, 11, 355–388.

Spyra, Z., & Pyjas, M. (2024). VR/AR jako narzędzie promocji dziedzictwa kulturowego — perspektywa użytkowników. Zeszyty Naukowe Akademii Górnośląskiej, 1/2024 (13), 92–103.

Stęchły, J., & Szołtysek, J. (2022). Związki sztucznej inteligencji i edukacji — szanse i zagrożenia dla stron procesu edukacji w kontekście miejskim (Version 1). https://doi.org/10.6084/m9.figshare.20103377.v1

Szpunar, M. (2004). Społeczności wirtualne jako nowy typ społeczności: eksplikacja socjologiczna. Studia Socjologiczne, 2(173), 95–135.

Terry, T. (1995). Universal adventure programming: Opening our programs to people with physical disabilities. Journal of Leisurability, 22(2), 16–20.

Walas, A. (2023). Wirtualna rzeczywistość jako narzędzie badacza społecznego. Władza Sądzenia, 24, 145–160. https://doi.org/10.18778/2300-1690.24.08

Wang, W., Cheng, J., & Guo, J.L. (2019). Usability of virtual reality application through the lens of the user community: A case study. W: Extended Abstracts of the 2019 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (s. 1–6).

Wu, H.K., Lee, S.W.Y., Chang, H.Y., & Liang, J.C. (2013). Current status, opportunities and challenges of augmented reality in education. Computers & Education, 62, 41–49. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2012.10.024

Yamagami, M., Junuzovic, S., Gonzalez-Franco, M., Ofek, E., Cutrell, E., Porter, J.R., Wilson, A.D., & Mott, M.E. (2022). Two-in-one: A design space for mapping unimanual input into bimanual interactions in VR for users with limited movement. ACM Transactions on Accessible Computing, 15(3), 1–25.

Zarzuela, M.M., Pernas, F.J.D., Calzón, S.M., Ortega, D.G., & Rodríguez, M.A. (2013). Educational tourism through a virtual reality platform. Procedia Computer Science, 25, 382–388. https://doi.org/10.1016/j.procs.2013.11.047