Zróżnicowanie zachowań zdrowotnych młodzieży na tle warunków życia i percepcji środowiska miejsca zamieszkania

Agnieszka Augustyn; Dariusz Rutkowski; Lidia Pac-Pomarnacka

doi:10.5604/01.3001.0015.6039

Data publikacji : 2021-09-30

Tom 35 Nr 3 (2021)

Zróżnicowanie zachowań zdrowotnych młodzieży na tle warunków życia i percepcji środowiska miejsca zamieszkania

Agnieszka Augustyn

Dariusz Rutkowski

Lidia Pac-Pomarnacka

DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.6039

Abstrakt

Zdrowie stanowi najcenniejszą wartość osobistą i społeczną. W obszarze badań nad zachowaniami zdrowotnymi coraz większe znaczenie nadaje się czynnikom ekonomiczno-społecznym, związanym z zamożnością, pozycją społeczną i kapitałem społecznym. Przypuszcza się, że nierówności społeczne mogą w istotny sposób bezpośrednio lub pośrednio oddziaływać na zdrowie młodzieży i na jej przyszłość. Celem opisanego badania było zidentyfikowanie zależności między zachowaniami sprzyjającymi zdrowiu i ryzykownymi dla zdrowia deklarowanymi przez młodzież a warunkami życia i środowiskiem lokalnym. Przedstawiona analiza opiera się na danych uzyskanych za pomocą badania ankietowego przeprowadzonego na celowej próbie uczniów w 34 szkołach we Wrocławiu. W ocenie zachowań zdrowotnych posłużono się: Międzynarodowym Kwestionariuszem Zachowań Zdrowotnych Młodzieży Szkolnej HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) o potwierdzonej trafności i rzetelności. Zróżnicowanie wybranych zachowań zdrowotnych odniesiono do zasobów materialnych rodziny określonych na podstawie skali FAS (Family Affluence Scale), występowania problemów w środowisku lokalnym, a także subiektywnym poziomie kapitału społecznego w badanym środowisku. Z przeprowadzonych badań wynika, że wrocławska młodzież pochodząca z rodzin o wyższym poziomie zamożności mniej czasu wolnego poświęca na oglądanie telewizji, granie w gry komputerowe czy korzystanie z Internetu. Wyższy poziom zamożności rodziny mierzony na skali FAS nie zawsze był skorelowany z zachowaniami sprzyjającymi zdrowiu. Młodzież z rodzin o najniższym poziomie zamożności najczęściej deklarowała niespożywanie alkoholu. Wysoki postrzegany poziom kapitału społecznego w środowisku lokalnym okazał się istotnie skorelowany z zalecanym poziomem codziennej aktywności fizycznej. Ponadto, im wyższy był postrzegany przez nastoletnich respondentów poziom kapitału społecznego, tym częściej deklarowali oni, że palą papierosy. Stopień nasilenia problemów w środowisku lokalnym nie był istotnie skorelowane z zachowaniami zdrowotnymi.

Słowa kluczowe:

zdrowie, młodzież, aktywność fizyczna, warunki życia, alkohol, palenie tytoniu

Inne teksty tego samego autora

Lidia Pac-Pomarnacka, Agnieszka Augustyn, Dariusz Rutkowski, Fizyczno-utylitarny wzór kultury a doświadczenia wojny w byłej Jugosławii , Studia Periegetica: Tom 35 Nr 3 (2021)

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Augustyn, A., Rutkowski, D., & Pac-Pomarnacka, L. (2021). Zróżnicowanie zachowań zdrowotnych młodzieży na tle warunków życia i percepcji środowiska miejsca zamieszkania. Studia Periegetica, 35(3), 41–60. https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.6039

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Borraccino, A., Lemma, P., Iannotti, R.J., Zambon, A., Dalmasso, P., Lazzeri, G., Giacchi, M. i Cavallo, F. (2009). Socioeconomic effects on meeting physical activity guidelines: comparisons among 32 countries. Medicine and Science in Sports and Exercise, 41(4):749-756. https://doi.org/10.1249/MSS.0b013e3181917722

Bucksch, J., Kopcakova, J., Inchley, J., Troped, P.J., Sudeck, G., Sigmundova, D., Nalecz, H., Borraccino, A., Salonna, F., Dankulincova Veselska, Z. i Hamrik, Z. (2018). Associations between perceived social and physical environmental variables and physical activity and screen time among adolescents in four European countries. International Journal of Public Health, 64(1), 83-94. https://doi.org/10.1007/s00038-018-1172-9

Currie, C., Zanotti, C., Morgan, A., Currie, D., Looze, M., Roberts, C., Samdal, O., Smith, O. i Barnekow V. (red.) (2012). Social determinants of health and well-being among young people. Key findings from the Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: international report from the 2009/2010 survey, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen. https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/163857/Social-determinants-of-health-and-well-being-among-young-people.pdf

Dudek, M., Kasznia-Kocot, J. (2016). Wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na zachowania zdrowotne nastolatków mieszkających w Rybniku. Medycyna Środowiskowa, 19(4), 40–47. https://doi.org/10.19243/2016406

Erenkfeit, K. (2010). Zdrowie a kapitał społeczny. Ujęcie teoretyczne i praktyczne. W: A. Anczyk, K. Łaszczyca (red.), Człowiek i jego środowisko (s. 257-268). Wydawnictwo Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego

Folland, S. (2007). Does „community social capital” contribute to population health? Social Science and Medicine, 64(11), 2342-2354. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2007.03.003

Gajewski, J. (2011a). Kapitał społeczny a nadużywanie alkoholu i zadowolenie z życia młodzieży. Remedium, 12, 4-5

Gajewski, J. (2011b). Co wyjaśnia kapitał społeczny w badaniach dotyczących zdrowia? Hygeia Public Health, 46(4), 409-413

Gracz, J. i Sankowski, T. (2007). Psychologia aktywności sportowej. Wydawnictwo AWF

Hobza, V., Hamrik, Z., Bucksch, J. i Clercq, B. (2017). The Family Affluence Scale as an Indicator for Socioeconomic Status: Validation on Regional Income Differences in the Czech Republic. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(12),1540. https://doi.org/10.3390/ijerph14121540. PMID: 29292773

Inchley J., Currie D., Young T., Samdal O., Torsheim T., Augustson L., Mathison F., Aleman-Diaz A., Molcho M., Weber M., Barnekow V. (red.) (2016). Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being. WHO, https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/303438/HSBC-No.7-Growing-up-unequal-Full-Report.pdf

Jacennik, B. (2008). Strategie dla zdrowia. Kształtowanie zachowań zdrowotnych poprzez środowisko. Vizja Press &It.

Jackson, C.A., Henderson, M., Frank, J.W. i Haw, S.J. (2012). An overview of prevention of multiple risk behaviour in adolescence and young adulthood. Journal of Public Health, 34(Suppl 1), i31-i40. https://doi.org/10.1093/pubmed/fdr113

Kałamacka, E. (2013). Aktywność ruchowa w wyrównywaniu nierówności społecznych. W: Z. Dziubiński (red.), Kultura fizyczna a nierówności społeczne (s. 97-105), AWF, Salezjańska Organizacja Sportowa

Kawachi, I., Subramanian, S. i Kim, D. (2008). Social capital and health. Springer. https://doi.org/10.1007/978-0-387-71311-3_1

Kim, D., Subramanian, S.V., Gortmaker, S. L. i Kawachi, I. (2006). US state-and county-level social capital in relation to obesity and physical inactivity: a multilevel, multivariable analysis. Social Science & Medicine, 63(4), 1045–1059. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2006.02.017

Kleszczowska, D. i Dzielska, A. (2018). Aktywność fizyczna młodzieży. W: J. Mazur, A. Małkowska-Szkutnik (red.), Zdrowie uczniów w 2018 roku na tle nowego modelu badań HBSC (s. 87-92). Instytut Matki i Dziecka

Klimas, N. (2016). Zachowania zdrowotne młodzieży w aktualnym kontekście społecznym i ekonomicznym – przegląd wybranych koncepcji. W: A. Kaźmierczak, J.E. Kowalska, A. Maszorek-Szymala, A. Makarczuk (red.), Pedagogiczny wymiar kultury fizycznej i zdrowotnej w życiu współczesnego człowieka (s. 199-213). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Kopcakova, J., Dankulincova Veselska, Z., Madarasova Geckova, A., Bucksch, J., Nalecz, H., Sigmundova, D., van Dijk, J.P. i Reijneveld, S.A. (2017). Is a Perceived Activity-Friendly Environment Associated with More Physical Activity and Fewer Screen-Based Activities in Adolescents? International Journal of Environmental Research & Public Health, 14(1), 1-8. https://doi.org/10.3390/ijerph14010039

Kubiak, K. i Mickiewicz, P. (red.) (2009). Bezpieczeństwo w szkole. Przewodnik dla nauczycieli. Wydawnictwo TRIO

Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. Ottawa, ON: Minister of Supply and Services Canada. Retrieved 25 October 2021 from http://www.phac-aspc.gc.ca/ph-sp/pdf/perspect-eng.pdf

Lazzeri, G., Azzolini, E., Pammolli, A., Simi, R., Meoni, V. i Giacchi, M.V. (2014). Factors associated with unhealthy behaviours and health outcomes: a cross-sectional study among Tuscan adolescents (Italy). International Journal for Equity in Health, 13(1), 83. https://doi.org/10.1186/s12939-014-0083-5

Lindström, M. (2011). Social capital, desire to increase physical activity and leisure-time physical activity: A populationbased study. Public Health, 125(7), 442-447. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2011.01.015

Mazur, J. (red.) (2007). Status materialny rodziny i otoczenia a samopoczucie i styl życia młodzieży 15-letniej. Wyniki badań HBSC 2006 w ujęciu środowiskowym. Instytut Matki i Dziecka.

Mazur, J. (2010). Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej na podstawie badań HBSC 2010. Ośrodek Rozwoju Edukacji. https://bezpiecznaszkola.men.gov.pl/wp-content/uploads/2015/09/Mazur.pdf

Mazur, J. (2012). Status materialny rodziny i otoczenia a samopoczucie i styl życia młodzieży 15-letniej w świetle najnowszych danych HBSC 2010. W: J. Mazur (red.), Status materialny rodziny i otoczenia a samopoczucie i styl życia młodzieży 15–letniej (wyd. 2, s. 225–248). Instytut Matki i Dziecka

Mazur, J. (2013a). Aktywność fizyczna młodzieży szkolnej w wieku 9-17 lat, aktualne wskaźniki, tendencje ich zmian oraz wybrane zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania. Instytut Matki i Dziecka, Zakład Zdrowia Dzieci i Młodzieży. https://www.gov.pl/web/sport/aktywnosc-fizyczna-dzieci-i-mlodziezy

Mazur, J. (2013b). Skala Zasobów Materialnych Rodziny – badanie walidacyjne i proponowana modyfikacja. Hygeia Public Health, 48(2), 211-217. http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2013/hyg-2013-2-211.pdf

Mazur, J. (2014). Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej w Polsce na tle wybranych uwarunkowań socjodemograficznych. Instytut Matki i Dziecka.

Mazur J., Małkowska-Szkutnik A. (red.) (2018). Zdrowie uczniów w 2018 roku na tle nowego modelu badań HBSC. Instytut Matki i Dziecka

Mazur, J., Woynarowska, B., MałkowskaSzkutnik, A., Kołoło, H., Tabak, I., Kowalewska, A. i Dzielska, A. (2011a). Wyniki badań HBSC 2010. Raport techniczny. Instytut Matki i Dziecka

Mazur, J., Dzielska, A., Gajewski, J., Kołoło, H., Małkowska-Szkutnik, A., Mazur, J., Tabak, I. (2011b). Wyniki badań HBSC 2010. Społeczne determinanty zdrowia młodzieży szkolnej. Instytut Matki i Dziecka

Nałęcz, H. (2017). Edukacja do zwiększania aktywności fizycznej. W: B. Woynarowska (red.), Edukacja i zdrowotna (s. 381-393). Wydawnictwo Naukowe PWN

Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015, Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r. http://www.dobreprogramyzdrowotne.pl/uploaded/file/prawo/NARODOWY%20PR%20ZDR2007-15.pdf

Nyqvist, F. (2009). Social Capital and Health. Variations, Associations and Challenges. Painosalama Oy. https://www.doria.fi/bitstream/handle/10024/45348/NyqvistFredrica.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Plichcińska, M. (2019). Ćwiczę bo chcę. Program nauczania wychowania fizycznego dla liceum i technikum. Wydawnictwo Impuls

Pałęga, A., Jędrzejek, M. i Synowiec-Piłat, M. (2019). Rekreacyjna aktywność fizyczna jako kapitał dla zdrowia. Rozważania teoretyczne. W: A. Borcuch, M. Knefel, A. Krzysztofek (red.), Zdrowy styl życia jako kapitał XXI wieku (s. 27-34). Laboratorium Wiedzy Artur Borcuch

Poortinga, W., Dunstan, F.D. i Fone, D.L. (2007). Perceptions of the neighbourhood environment and self rated health: a multilevel analysis of the Caerphilly Health and Social Needs Study. BMC Public Health, 7, 285. https://doi.org/10.1186/1471-2458-7-285

Sampson, R.J., Raudenbush, S.W. i Earls, F. (1997). Neighborhoods and violent crime: A multilevelstudy of collective efficacy. Science, 277(5328), 918-924). http://www.jstor.org/stable/2892902

Ueshima, K., Fujiwara, T., Takao, S., Suzuki, E., Iwase, T., Doi, H. i Kawachi, I. (2010). Does social capital promote physical activity? A population-based study in Japan. PLOS ONE, 5(8), e12135. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0012135

Warchoł, K. (2016). Podstawy metodyki współczesnego wychowania fizycznego. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE

Winstanley, E.L., Steiwachs, D.M., Ensminger, M.E., Latkin, C.A., Stitzer, M.L. i Olsen, Y. (2008). The association of self-reported neighborhood disorganization and social capital with adolescent alcohol and drug use, dependence, and access to treatment. Drug and Alcohol Dependence, 92(1-3), 173-82. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2007.07.012

WHO (World Health Organization). (2020). WHO guidelines on physical activity and sedentary behaviour: at a glance. World Health Organization

Woynarowska, B. (2010). Aktywność fizyczna w dzieciństwie i młodości. W: P. Podolec (red.), Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki. Wyd. Medycyna Praktyczna

Woynarowska, B. (2021). Edukacja i zdrowie. Wydawnictwo Naukowe PWN

Woynarowska, B. i Małkowska-Szkutnik, A. (2017). Okres dzieciństwa i dorastania w kontekście potrzeb i realizacji edukacji zdrowotnej. W: B. Woynarowska (red.), Edukacja zdrowotna (s. 251-269). Wydawnictwo Naukowe PWN

Wojtyniak, B. i Mazur, J. (red.) (2016). Społeczne nierówności w zdrowiu dzieci i młodzieży w Polsce w świetle badań populacyjnych. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny

Wypych-Ślusarska, A., Czech, E., Kasznia-Kocot, J., Słowiński, J., Niewiadomska, E., Skrzypek, M. i Malinowska-Borowska, J. (2018). Health inequalities among students of lower secondary schools in Bytom, Poland. Annals of Agriculturtal and Environmental Medicine, 25(1), 4-8. https://doi.org/10.5604/12321966.1232771

Wysocki, M. i Miller, M. (2003). Paradygmat Lalonde’a, Światowa Organizacja Zdrowia i Nowe Zdrowie Publiczne. Przegląd Epidemiologiczny, 57(3), 505-512

Visser, K., Bolt, G., Finkenauer, C., Jonker, M., Weinberg, D. i Stevens, G.W.J.M. (2020). Neighbourhood deprivation effects on young people’s mental health and well-being: A systematic review of the literature. Social Science & Medicine, 270, 113542. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2020.113542